Yığma yapılar binlerce yıllık geçmişe dayanan, malzemelerin uzmanlıkla yerleştirildiği bir inşaat geleneğidir. Kültürel mirasımızın bir parçasını temsil eden bu ilkel yapılarda, taş, toprak, kum ve çamur gibi malzemeler kullanılmaktadır. Sürdürülebilir ve estetik değeri yüksek yapılar sunan bu yöntemin detaylarına bakarak, yığma yapı nedir ve yığma yapı özellikleri nelerdir sorularının cevaplarına bakacağız.
Yığma Yapı Nedir?
Yığma yapılar, kırılma ve esneme özellikleri oldukça düşük olan malzemelerden yapılan yapılardır. Yığma yapılarda bir iskelet sistemi bulunmadığından yük, sırasıyla yapının duvarlarında kullanılan malzemelerden geçerek zemine ulaşır. Bu yapılarda herhangi bir kolon olmadığından temel taşıyıcı görevleri duvarlar üstlenir ve her malzeme kendisine düşen görevi yerine getirir.
Yığma yapılar, ekonomik, yangına dayanıklı ve hızlı bir şekilde üretilebilmesi sebebiyle özellikle ülkemizin Güney ve Doğu Anadolu bölgelerinde tercih edilsede, çekme, kayma ve genişleme gibi durumlarda fazla esnek ve dayanıklı olmadığından, ani bir hasarda yıkılma veya çökme gibi olumsuz durumlarla karşı karşıya kalabilir.
Yığma yapıların taşıyıcı sistemlerini, duvarlar, döşemeler ve hatıllar oluşturmaktadır. Yığma yapılarda döşemeler genellikle kirişli olarak tercih edilmektedir ve duvarların üzerine bulunan hatıllara bağlı olarak durmaktadırlar. Yığma yapılarda nadirende olsa dişli döşemeler kullanılmaktadır. Kompozit bir eleman olarak tasarlanan duvarlar, döşemelerden gelen yükleri karşılayarak temele iletirler.
Yığma Yapı Çeşitleri Nelerdir?
Yığma yapılar taşıyıcı duvarlarını oluşturan malzemelere göre çeşitlere ayrılmaktadır. Bu çeşitlerin bazıları şunlardır;
Donatısız Yığma Binalar: Yalnızca kargir ve harç kullanılması ile yapılan, donatı kullanılmadan inşa edilen yapılardır. Donatısız yığma binalarda basınç mukavemeti yüksek ve diğer malzemelerle uyumlu olması son derece önemlidir. Ülkemizin kırsal kesimlerinde donatısız yığma binalar görülmektedir.
Taş Yığma Binalar: Taşıyıcı duvarlarında taş kullanılan ve aralarının kargir harç ile doldurulduğu yapılardır. Taş yığma binaların en önemli özelliği ses yalıtımına, ısı yalıtımı ve yangına karşı oldukça etkilidir. Bu tür binaların esneklik payı olmadığından depreme karşı dirençleri düşük binalardır. Ülkemizin kırsal kesiminde tercih edilen taş yığma binaların büyük çoğunluğu eski zamanlarda yapılmış binalardır. Deprem yönetmeliği gereği günümüzde yalnızca bina temel ve bodrum katında taş kullanılabilmektedir.
Kerpiç Yığma Binalar: Kasaba ve köy gibi kırsal kesimlerde kullanılan kerpiç, kalıplara dökülüp daha sonrasında güneşte kurumaya bırakılan, balçık ve saman karışımı bir yapı malzemesidir. Çoğunlukla köy evlerinde kullanılan kerpiç, kışın sıcak tutması ve kolay bulunabilen bir malzemeden üretiliyor olması sebebiyle tercih edilir. Kerpiçin en büyük dezavantajı ise suya karşı dayanıksız olmasıdır. Hava sıcaklığındaki anlık değişimler sebebiyle kerpiç yapılarda bozulmalar meydana gelebilir. Ülkemizde 2018 yılından itibaren kerpiç yapıların kullanımı yasaklanmış olsada, kırsal kesimlerde bu yapılara rastlamak mümkündür.
Tuğla Yığma Yapılar: İnorganik silikat ve metal oksitlerin pişirilmesi elde edilen tuğla, seramik türevi bir malzemedir. Yüksek basınca karşı mukavemetli olan bu malzeme, %15’ten fazla su emme kapasitesine sahip olmamalıdır. Su emme değerinin daha fazla olması tuğlanın yapışma gücünü düşüreceği gibi yük taşıma kapasitesi düşük bir duvar elde edilmesine neden olacaktır. Tuğla duvarlar yük taşımada güçlü olsalarda, hareket kabiliyetleri düşük olduğundan depreme karşı dayanıklı değildirler.
Eski dönemlerde yapılarda harman tuğlası kullanılmaktaydı. Bu tuğla, yerel ocaklarda kontrolsüz bir şekilde üretilmekteydi. Basınç dayanımı oldukça düşük olan harman tuğlasının su emilimi ise yüksektir. Zaman içerisinde teknolojinin gelişmesiyle birlikte harman tuğlası yerini fabrika tipi tuğlaya bırakmaya başlamıştır.
Tuğla yığma binalarda yüklerin tamamı duvarlar tarafından karşılanmaktadır. Dolayısıyla deprem yönetmeliğine uygun yapıların yapılması gerekmektedir.
Kuşatılmış Yığma Binalar: Donatısız yığma binalardan tek farkları, betonarme hatılların yapımında kullanılmasıdır. Betonarme yapılara oldukça benzeyen kuşatılmış yığma binalarda, betonarme kesitler son derece küçüktür. Bu binaların özellikle deprem bölgesinde bulunan ülkemizde kullanılması önemlidir.
Donatılı Panel Sistemli Binalar: Gazbeton panellerin bir araya getirilerek oluşturulan ve taşıyıcı duvarları destekleyen yapılardır. Bu binalarda hatıllar ve paneller birleşerek yapıyı meydana getirir. Hafif beton sınıfına ait olan gazbeton sarsıntılara karşı oldukça dayanıklıdır. Kolay uygulanabilir ve ekonomik olması, bu malzemenin tercih edilmesinin en büyük sebeplerindendir.
Bölgesel koşullara ve proje detaylarına göre her bir yapının yapımında kullanılacak malzeme bu koşullara göre uzman bir ekip tarafından belirlenmelidir.
Yığma Yapı Özellikleri Nelerdir?
Doğal ve işlenmemiş malzemelerin birleşmesiyle oluşan yığma yapılar birçok özelliği ile dikkat çeker. Gelin bu özelliklere detaylı olarak bakalım.
- Duvarın üzerinde başka herhangi bir malzeme bulunmadığından boyaması ve temizliği kolaydır.
- Dış cephelerde yapısal ve mimari olarak estetik bir görüntü sağlar.
- Oldukça düşük maliyetlerle inşa edilir.
- Diğer binalara göre yapımı daha basit olduğundan kısa sürede biter ve daha az iş gücü harcanmış olur.
- Isı ve ses yalıtımında oldukça başarılıdırlar.
- Dayanıklı ve güvenli bir şekilde inşa edilebilirler.
- Kolay bulunabilen malzemelerden üretildiklerinden, sürdürülebilirdirler.
- Sürekli olarak düzenlenmeli ve kontrol edilmelidirler.
Yığma yapılar, geleneksel inşaat yöntemlerinin modern tekniklerle birleştirilmesiyle daha güvenli ve dayanıklı hale getirilebilir. Bu yapılar, enerji tasarrufu, çevre dostu yaklaşım ve estetik değeriyle öne çıkar.
